De Volkskrant

Rood uit de tube 

De vreugde en vrijheid van het schilderen, het tobben en trekken van het schrijven - de tegenstelling doet het altijd....

KEES FENS 23 januari 1998

Nu lees ik de tobbende woorden van een schilder en zijn vrije taal over het schrijven, dat hij ook doet. Schilderen heet een 'gevecht'. En het gaat 'treiterend, tergend, tartend'. En het proces van de laatste voorbereidingen, tubes leegknijpen op het palet, het doek prepareren, kwasten meteen weer schoonmaken, met een houtskooltje schetsen - hij roept het op als levenslange dwangarbeid. Als het helemaal niet meer gaat, neemt de taal het beeldende werk over. Hij krijgt weer lucht. Maar misschien is zijn beschrijving van de verschillen in resultaat het origineelst:

'Die velletjes papier gaan in een mapje, dat koester ik. Maar die schilderijen geven een geweldige rompslomp, daar moet nog een lijst omheen, het opbergen kost ontzettend veel ruimte. Wil ik ze nog even zien, dan moet ik ze uit zo'n enorm rek trekken. Terwijl dat mapje, dat is zo tevoorschijn gehaald. Het strikje is zó los, ik haal er een velletje uit en bij wat simpel schaars lamplicht kan ik het lezen, geeft het weer al zijn geheimen prijs. Voor die schilderijen moet het altijd volop daglicht zijn
(. . .).'

De schilder vertelt dat en nog veel meer in een lange monoloog die de uitgave van zijn gedichten en tekeningen met een erin geschreven gedicht opent. Hij heet Anton Martineau. Hij is in 1926 geboren, hoort na de oorlog en in het begin van de jaren vijftig bij de groep experimentelen, maar kreeg pas succes in het begin van de jaren tachtig. 

De tekening-gedichten in het boek laten een gelijk handschrift zien als dat van Lucebert, in dubbele zin!

De gedichten in het boek dateren voor het grootste deel uit de periode 1980-1990; er werd nooit iets van gepubliceerd. Bij de opening van zijn exposities las hij er - met muzikale begeleiding - altijd enkele voor. Dan hoefde hij ook geen kunstgeleerde in te huren voor de openingstoespraak.

Nu ik de gedichten heb gelezen, spijt het me ze nooit te hebben gehoord. Ze zijn meer voor het oor dan voor het oog, lijkt mij. Martineau is een verbalist van grote gretigheid, hoe smal de regels van zijn gedichten ook zijn. Het is een zeer beeldend verbalisme, dat ook in de monoloog - resultaat van een interview - te zien is. (Een heel mooie passage over zijn wandelingen in het Nescio-gebied van Amsterdam-Noord.)

Het eerste gedicht werd bij de opening van een tentoonstelling uitgesproken. Het is twee grote pagina's lang.

Ik citeer uit het begin:

Zeg ik je

ik schilder een goedlachs landschap

over je gezicht

water, gras, kleine wolken

verdring ik in je droom de onrust

de winter die haar loverloze bomen

pijnscherp in de hemel krast

over de zachtheid van jou

die van witveren duiven

schilder ik mijn huid over jouw huid

schilder ik de regen voor de bloem in je haar

Door: Nienke Denekamp 11 januari 2014, 09:00
Bron: Het Parool 

Wie:         Anton Martineau (87), beeldend kunstenaar en dichter. 
Eet met:   Eleonora Stol
Waar:       Het atelier van Anton Martineau op het KNSM-eiland
Wat:         Fantasía della Nora

Anton Martineau is 87 jaar, maar hij werkt nog elke dag. Het atelier op de KNSM-laan is al veertig jaar de spil in zijn leven. Soms slaapt hij er ook. Hij stapt uit bed voor het schilderij, zo moet het. Gebruikmaken van de frisse blik. Nou ja, frisse blik? Het zijn vrij broeierige schilderijen, al zegt hij het zelf.  Het gaat hem om de totale vrouw, in al haar kwetsbaarheid. Alles erbij. Meer dan naakt. Dat kopen de mensen niet snel voor boven de bank, nee. 

Sobere eter
Hij had allang rijk en beroemd kunnen zijn als hij naar zijn Cobravrienden had geluisterd. 'Je moet eens wat minder naakt schilderen, dan verkoop je misschien eens een schilderij', zeiden ze. Rijk en beroemd, ach. Hij wordt al gelukkig van een graspol in de berm. En hij is een sobere eter. Hij kookt nooit. Het keukenschort zit vol verfvlekken. Het liefst heeft hij een mooi brood. Zo'n homp, met van die inkepingen in een korst met precies de juiste knapperigheid. Een tranig visje op een bord, wat sla, een glas wijn en een glas koel water ernaast. Hij voelt zich het prettigst bij een sober dieet. 

Vriendin Eleonora zorgt er elke dag voor dat hij wel genoeg eet. Zij is juist een uitbundige kok en ook beeldend kunstenaar. Voor Thuiseten componeert ze een salade in alle smaken van de regenboog. 'Ik ben de mueslibol en zij is aardbeienbavarois', zegt Anton. 'Met slagroom.'

Zes manshoge naakten
In opdracht heeft hij nooit gewerkt. Behalve toen hem laatst werd gevraagd om een hommage te brengen aan de Spaanse schilder Velázquez. Hij was benieuwd of hij dat zonder het schaamrood op de kaken kon.
 

De laatste twee regels zijn natuurlijk het bijzonderst. Het hele gedicht gaat over het schilderen van de vrouw in alles wat hij schildert. Uit het hele gedicht laten zich talrijke schilderijen te voorschijn lezen, een hele tentoonstelling, maar altijd de vrouw.

Lees het geciteerde fragment en je weet: dat moet je horen. Maar je weet meteen ook: dat is taal van een beeldend kunstenaar, vooral in die opeenvolging van verschillende beelden, in wat ik nu maar noem de dichterlijkheid, in de weinige doorwerktheid, in de heel lichte bravoure, misschien zelfs in een nog lichtere retoriek, maar vooral in de vitaliteit. (Bij Lucebert heb ik de gedachte aan de taal van de beeldend kunstenaar nooit gehad, die aan verbalisme ook nooit, ondanks de overvloed, maar een beheerste overdaad.)

In bijna alle gedichten staan schitterende regels van een groot beeldend vermogen; wie in alles de vrouw schildert, moet wel triomferen in metaforen. Er is natuurlijk ook nogal wat grootspraak: 'De radio/ spuwt een droog/ en ziek verdriet'.

Het allermooiste gedicht is een 'rood vers', een gedicht om naar te kijken. Het is te lang om de citeren.

Het begint zo:

Een nog volle tube

zeshonderd twee en dertig

een tube rood de verf

voor de daken van Ransdorp

en jouw appels

en het rood voor de duiven

die verdwijnen

in het aarzelend rood van de avond

De gedichten in de tekeningen zijn van gelijk karakter als de afzonderlijke, misschien iets wilder en daardoor soms geforceerder en wat grootsprakig.

Ik ben blij die stem te hebben gehoord. Wel laat, want het boek Poëzie van een dubbeltalent verscheen - schitterend uitgegeven - vijf jaar geleden, met uitvoerige in- en uitleidingen van Marianne Bertina.

Ik heb het boek nooit ergens gezien en er ook nooit iets over gelezen. Ik kreeg het dezer dagen in handen. Het verdient de onbekendheid niet. Zo vaak loopt de Nederlandse poëzie niet over.

Zeventiende-eeuwers, vastgebonden in korsetten, kragen en harnassen; het staat lijnrecht tegenover zijn eigen werk. Maar wat Velázquez wel niet in zo'n gezicht kon leggen, daar had hij geen naakt bij nodig. In drie weken schilderde Anton vijftien doeken. 'Dan dus wel drie weken dag en nacht', zegt vriendin Eleonore trots. 'Zul je net zien dat die portretten straks ineens wel over de toonbank gaan.'

De schilderijen zijn komende maand te zien in Art Singel 100, maar Anton is allang weer terug bij zijn oude thema. Hij werkt nu aan zes manshoge naakten. De vrouwen hebben hem in de greep. Als een roofdier loopt hij erlangs, loerend, wachtend op een ingeving. Het is nog elke dag studeren. 

Fantasía della Nora  
Ingrediënten: wraps, stukjes vis (bv gebakken gamba's, gerookte makreel, gebakken of rauwe tonijn) lente-ui in ringetjes, handje bladsla, venkel in blokjes, rode peper in ringetjes, zachte geitenkaas, paar schijfjes komkommer, een paar cherry-tomaten, avocado in stukjes, zure room, knoflook, peper en zout  

Bereiding: Maak de ingrediënten schoon en snijd in stukjes. Roer de fijngesneden knoflook door de zure room. Maak voor iedere eter een saladeschilderij op een bord. Garneer met de stukken vis en de dressing. Geef er een wrap bij.

volgende artikel